सावित्रीबाई फुले : पहिल्या शिक्षिका व मुख्याध्यापिका Savitribai Phule: First teacher and headmistress

 नमस्कार विद्यार्थी मित्रांनो आज आपण सावित्रीबाई फुले : पहिल्या शिक्षिका व मुख्याध्यापिका यांच्या विषयी थोडक्यात सहज व सोपे भाषण कसे द्यावे हे पाहणार आहोत.

क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले

सावित्रीबाई फुले : पहिल्या शिक्षिका व मुख्याध्यापिका (toc)

प्रस्तावना

माननीय अध्यक्ष महोदय, उपस्थित मान्यवर, माझे गुरुजन व प्रिय मित्रांनो,आज मला तुमच्यासमोर एका अशा थोर स्त्रीविषयी बोलायचे आहे, ज्यांनी केवळ महाराष्ट्रच नव्हे तर संपूर्ण भारतातील शिक्षणक्षेत्राचा इतिहास घडवला. त्या म्हणजेच महात्मा ज्योतिराव फुले यांच्या सहचारिणी आणि भारतातील पहिल्या स्त्री शिक्षिका – क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले.त्यांच्या कार्याशिवाय भारतीय समाजाची प्रगती, स्त्री-शिक्षणाचा प्रवास आणि सामाजिक समता यांची कल्पनाही करता आली नसती. त्या फक्त शिक्षिका नव्हत्या; त्या एक मुख्याध्यापिका, समाजसुधारक, कवयित्री, स्त्री-स्वातंत्र्याच्या लढ्यातील योद्धा होत्या.

बालपण व शिक्षण - सावित्रीबाई फुले

सावित्रीबाईंचा जन्म ३ जानेवारी १८३१ रोजी सातारा जिल्ह्यातील नायगाव या खेड्यात झाला. लहान वयातच त्यांचे विवाह महात्मा ज्योतिराव फुले यांच्याशी झाले. त्या काळी स्त्रियांचे शिक्षण म्हणजे पाप मानले जात असे.पण ज्योतिबांनी सावित्रीबाईंना शिक्षण घेण्यास प्रोत्साहन दिले. पुढे त्यांनी ख्रिश्चन मिशनरी शाळेतून उच्च शिक्षण घेतले आणि शिक्षण घेतलेल्या पहिल्या भारतीय स्त्री म्हणून इतिहास रचला.

पहिली शिक्षिका - सावित्रीबाई फुले

१८४८ मध्ये पुण्यात त्यांनी मुलींसाठी पहिली शाळा सुरू केली. त्या काळात मुलींना शाळेत पाठवणे म्हणजे मोठा अपराध मानला जायचा. समाजातील अंधश्रद्धाळू लोक त्यांच्या अंगावर गोमूत्र, दगड, शेण फेकत असत.पण सावित्रीबाई हार मानल्या नाहीत. त्या रोज दोन साड्या घेऊन शाळेत जात, एक मळकी झाली की दुसरी घालून अध्यापन करत.यातून त्यांचा दृढनिश्चय आणि शिक्षणाविषयी असलेली प्रखर श्रद्धा दिसते.

पहिल्या मुख्याध्यापिका-सावित्रीबाई फुले

१८५२ मध्ये पुण्यात मुला-मुलींसाठी स्वतंत्र शाळा स्थापन झाली आणि सावित्रीबाई त्या शाळेच्या मुख्याध्यापिका झाल्या.भारतातील ही पहिली घटना होती की एका स्त्रीने शाळेचे नेतृत्व केले.त्या केवळ मुख्याध्यापिका म्हणून शाळा चालवत नव्हत्या, तर प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या प्रगतीकडे लक्ष देत, नवीन अध्यापन पद्धती अवलंबत, गरीब विद्यार्थ्यांसाठी मोफत शिक्षण आणि पुस्तकांची सोय करत.त्यामुळे त्या खऱ्या अर्थाने भारतीय शिक्षणक्षेत्रातील प्रकाशस्तंभ ठरल्या.

स्त्री-शिक्षणाचा प्रसार

सावित्रीबाईंनी केवळ मुलींसाठीच नव्हे, तर मागासवर्गीय, शूद्र-अतिशूद्र, दलित समाजातील मुलांसाठीही शाळा सुरू केल्या.त्यांचा ठाम विश्वास होता “स्त्री सुशिक्षित झाली, तर संपूर्ण कुटुंब सुसंस्कृत होईल आणि समाज प्रगत होईल.”

त्या काळी विधवांना समाजात फार मोठ्या यातना सहन कराव्या लागत होत्या. विधवांसाठी त्यांनी “बालहत्या प्रतिबंधक गृह” स्थापन केले. तेव्हा त्यांनी अनेक अनाथ मुलांना आधार दिला.

समाजसुधारक कार्य

स्त्रियांवर होणाऱ्या अन्यायाविरुद्ध त्यांनी आवाज उठवला.“स्त्री पुरुष समान आहेत” हा विचार त्यांनी प्रत्यक्ष कृतीतून रुजवला.अस्पृश्यतेविरुद्ध त्यांनी लढा दिला.शेतकरी, कामगार, स्त्रिया, दलित यांच्यासाठी अनेक चळवळी उभारल्या.त्यांचे लेखनही सामाजिक जागृती करणारे होते. “काव्यफुले”, “बावनकशी सुबोध रत्नाकर” या कवितासंग्रहातून त्यांनी समाजाला नवा विचार दिला.

सावित्रीबाईंची धैर्यशीलता

१८९७ मध्ये पुण्यात प्लेगची भीषण साथ आली. सावित्रीबाईंनी रुग्णसेवेची जबाबदारी उचलली. त्या स्वतः रुग्णांना औषधे पोहोचवत. शेवटी रुग्णसेवा करताना त्यांनाच प्लेगचा संसर्ग झाला आणि १० मार्च १८९७ रोजी त्यांचे निधन झाले.त्यांचे जीवन शेवटपर्यंत त्याग, सेवा आणि समाजभानाने परिपूर्ण होते.

आजच्या काळातील महत्त्व

आज आपण ज्या शाळा, महाविद्यालये आणि विद्यापीठांत शिकतो, त्यामागे सावित्रीबाईंचे योगदान आहे.त्यांनी दाखवलेला मार्ग आजही आपल्याला प्रेरणा देतो –

शिक्षणाचा हक्क प्रत्येकाला आहे.

स्त्री-पुरुष समानता ही समाजाच्या प्रगतीची गुरुकिल्ली आहे.

अंधश्रद्धा, जातिवाद आणि अन्याय याविरुद्ध लढा द्यायलाच हवा.

निष्कर्ष

प्रिय मित्रांनो,

सावित्रीबाई फुले या फक्त पहिल्या शिक्षिका नव्हत्या, तर त्या भारताच्या नवजागरणाच्या अग्रदूत होत्या.त्यांनी स्त्रीला शिक्षणाचा अधिकार मिळवून दिला, समाजातील शोषितांना आवाज दिला आणि शिक्षणाच्या प्रकाशाने काळोख दूर केला.

आज आपण शिक्षक दिन, महिला दिन, सामाजिक न्याय दिन साजरे करतो, त्यामागे सावित्रीबाईंच्या संघर्षाची परंपरा आहे.

म्हणूनच आपण सर्वांनी त्यांच्या जीवनातून प्रेरणा घेऊन समाजातील अन्यायाविरुद्ध उभे राहिले पाहिजे, शिक्षणाचा प्रसार केला पाहिजे आणि समानतेचा दीप प्रज्वलित ठेवला पाहिजे.

 क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले यांना कोटी कोटी प्रणाम!